We herdenken op 4 mei de slachtoffers van de oorlog. Dit jaar, door de oorlog in Oekraïne, met extra bezwaard gemoed. Op 5 mei vieren we de vrijheid die wij in Nederland gelukkig nog altijd hebben. Beide herdenkingsdagen zijn de aanleiding voor een lezing over een beeldend kunstenaar die het meer dan waard is gekend en herdacht te worden: Felix Nussbaum (1904-1944/5).

Zijn leven lang zou hij een volstrekt eigen stijl hebben in zijn schilderkunst, niet of nauwelijks beïnvloed door de stromingen in de kunst die zich in een razend tempo ontwikkelden in die eerste decennia van de 20ste eeuw. We zien hier Het geweldige plein uit 1931. Felix Nussbaum schildert op dit werk de Pariser Platz in Berlijn met de Brandenburger Tor. Links zien we, in het zwart, de docenten van de kunstacademie die op de Pariser Platz gevestigd is. Rechts staat, in het wit, de jonge generatie kunstenaars klaar om het roer over te nemen van de oude garde. Felix Nussbaum voert hen aan. 

Felix Nussbaum was een Duits-joodse man die opgroeide toen het nazisme begin 20ste eeuw in Duitsland oplaaide. Hij leek aan het begin te staan van een glorieuze carrière, maar het liep anders. Hij werd balling, ongewild. Na een zwerftocht door Italië en Frankrijk kwam hij in België terecht waar hij eindelijk een visum kreeg en zich kon vestigen. Hij bleef schilderen, ongeacht de omstandigheden waar hij in terecht kwam.  

Tijdens de lezing zal ik u vanaf 13.30 uur meenemen in het leven en werk van deze bijzondere kunstenaar. Zoals altijd is het een lezing met muziek. Felix Nussbaum schilderde vaker muzikale taferelen, soms is zelfs de bladmuziek te zien die gespeeld wordt. Die hoort u natuurlijk, samen met prachtige joodse liederen, jazz-muziek en muziek van Mahler en Bruch.

De lezing vindt plaats op zaterdagmiddag  30 april 2022 en begint om 13.30 uur in het Meisjeshuis, Oude Delft 112, 2611 CG te Delft. Het Meisjeshuis bevindt zich hartje binnenstad Delft, op loopafstand van het centraal station en vlakbij twee grote parkeergarages (Phoenix en Prinsenhof). De lezing duurt twee maal drie kwartier, met een korte pauze ertussen.

Belangstelling voor deze lezing?

De kosten van deze lezing bedragen twintig euro, koffie/thee in de pauze inbegrepen. 

U kunt via onderstaand formulier kaarten reserveren:

Ik bericht u daarna hoe u kunt betalen, zodat u verzekerd bent van een plaats. 

_{Afbeelding: Felix Nussbaum (1904-1944/45), Het geweldige plein (Pariser Platz), 1931, Landesmuseum für Moderne Kunst, Berlijn.} 

Over de beeldende kunst en muziek in Berlijn, Brussel, Amsterdam, Moskou, Parijs en New York vanaf de industrialisatie (1880) tot circa 1950.De cyclus lezingen vindt plaats op zaterdagmiddag 29 januari, 5, 12, 19, 26 februari en 5 maart 2022 tussen 13.30 en circa 15.30 uur in de Hoornbloem, Koningin Julianaplein 1, Den Hoorn. Elke lezing duurt twee maal drie kwartier, met een korte pauze ertussen.   

Ik vertel in deze zesdelige cursus over de beeldende kunst en muziek in steden vanaf de industrialisatie (circa 1880) tot midden 20ste eeuw. De lezingen hebben de namen gekregen van bekende liedjes:

• Ich hab noch einen Koffer in Berlin
• Brussel was toen nog een bruisende stad
• Aan de Amsterdamse grachten
• Back in the USSR
• Il est cinq heures, Paris s’éveille
• New York, New York 

U hoort prachtige verhalen over de context waarin de kunst gecreëerd werd en over de levens en het werk van de kunstenaars. U ziet mooie afbeeldingen en natuurlijk hoort u bijpassende muziek.

Nadere toelichting op de lezingencyclus:

29 januari 2022 – Ich hab noch einen Koffer in Berlin… (1920-1930):

De ‘Goldener Zwanziger’ zijn de jaren waarin Berlijn de ellende van WO I wil vergeten. In het korte intermezzo vòòr de beurskrach en de heerschappij van het nationaal socialisme wordt in de stad het leven gevierd alsof het de laatste dag is. Berlijn beleeft een periode van enorme bloei.

5 februari 2022 – Brussel was toen nog een bruisende stad… (1880-1960):

Brussel was nog maar een paar decennia hoofdstad van het jonge land België, maar het stak Parijs als kunstmetropool naar de kroon. De Art Nouveau van Victor Horta ontstond er, het surrealisme van René Magritte, de bijzondere grafiek van Rudolf Escher en nog veel meer. 

12 februari 2022 – Aan de Amsterdamse grachten… (1880-1920):

We schrijven de jaren 1880 in Amsterdam. Een groep jonge kunstenaars leert elkaar kennen tijdens hun studententijd. Ze worden vrienden van elkaar. Ze discussiëren over kunst: ze willen met hun kunst niets anders uitdrukken dan de kunst zelf, l’art pour l’art. Dat doen ze door middel van proza, poëzie, schilderkunst en muziek. 

19 februari 2022 – Back in the USSR… (1910-1940):

Kazimir Malevitsj (1879-1935) kreeg een hoge positie na de revolutie van 1917. Ook Vladimir Tatlin (1885-1953) was een jonge kunstenaar die aanvankelijk goed garen spon bij de revolutie. Zowel de bolsjewieken als de avant-garde kunstenaars wezen de oude bestaande orde af. Hoe verging het deze kunstenaars in Moskou en St. Petersburg?

26 februari 2022 – Il est cinq heures, Paris s’éveille… (1900-1950):

In Parijs verzamelden zich begin 20ste eeuw tientallen buitenlandse kunstenaars uit Europa. Er vestigden zich veel (joodse) kunstenaars uit Oost-Europa, maar ook Italianen, Duitsers, Engelsen, Spanjaarden en Nederlanders. Ze zorgden voor grote vernieuwingen in de kunst. 

5 maart 2022 – New York, New York… (1900-1960):

‘The Big Apple’ was begin 20ste eeuw onaantrekkelijk voor Amerikaanse kunstenaars. Dat veranderde geleidelijkaan na de Armory Show van 1913. De ‘drip paintings’ van Jackson Pollock, de Pop Art van Roy Lichtenstein, de verstilde beelden van Edward Hopper veroverden de wereld.

Belangstelling voor deze cyclus?

De kosten van deze lezingencyclus bedragen € 120, koffie/thee in de pauze inbegrepen. 

U kunt via onderstaand formulier kaarten reserveren voor de cyclus:

Ik bericht u daarna hoe u kunt betalen, zodat u verzekerd bent van een plaats. 

Afbeelding: Franz Kline (1910-1962), Hot Jazz, 1940, Chrysler Museum of Art, Norfolk, Virginia. 

Berlijn, Brussel, Amsterdam, Parijs, Moskou en New York: zes steden en hun kunst en muziek in een prachtige collegecyclus in het najaar.

We mogen weer. Daarom attendeer ik u graag op de collegcyslus die ik dit najaar ga geven op het TU terrein in Eindhoven. Op 6 maandagmiddagen neem ik u vanaf 11 oktober mee naar zes steden. Ik vertel over de beeldende kunst en muziek in elk van die steden vanaf de industrialisatie (circa 1880) tot circa midden 20ste eeuw.

De colleges hebben de namen gekregen van bekende liedjes:

• Ich hab noch einen Koffer in Berlin
• Brussel was toen nog een bruisende stad
• Aan de Amsterdamse grachten
• Back in the USSR
• Il est cinq heures, Paris s’éveille
• New York, New York 

U hoort prachtige verhalen over de context waarin de kunst gecreëerd werd en over de levens en het werk van de kunstenaars. U ziet mooie afbeeldingen en natuurlijk hoort u bijpassende muziek. Meer informatie en aanmelden: https://www.hovobrabant.nl/cursussen/1142-kunst-en-muziek-in-de-stad-vanaf-de-industrialisatie-1880-1960.

Is Eindhoven te ver? Kies dan voor een digitale cursus ‘Klinkende beelden en beeldende klanken’ over de fascinerende en veelzijdige relatie tussen beeldende kunst en muziek op dinsdagmiddag vanaf 2 november:

• College 1: Als Orpheus zingt. Over de macht van de muziek en hoe deze verbeeld is door kunstenaars.
• College 2: Muziek aan de muur in Delft. Over muziek op schilderijen uit de 17de eeuw door Delfste kunstenaars.
• College 3: Een bloem door twee kunsten geschapen. Over beeldend kunstenaars die zich lieten inspireren door muziek en componisten die zich lieten inspireren door beeldende kunst. 
• College 4: Kunstenaar en componist, een goed koppel. Over vier koppels beeldend kunstenaars en componisten uit de 20ste eeuw. 

Meer informatie en aanmelden: https://www.hovobrabant.nl/cursussen/1164.

Toch liever live een lezing bijwonen? Kom dan naar de openbaar toegankelijke lezing ‘Kunstenaar en componist, een goed koppel’ in het prachtige Van Cappellenhuis op 26 oktober aanstaande ’s avonds. Kijk voor meer informatie en aanmelden op https://vancappellenhuis.nl/cultuur/programma/beeldend-kustenaar-en-componist-een-goed-koppel-186.

Driemaal is scheepsrecht! De geplande themadag over Entartete Kunst die ik eerder in Kamp Amersfoort en daarna in het Willem II stadion in Tilburg zou verzorgen gingen allebei niet door vanwege COVID-19. Nu het hoger onderwijs weer live mag plaatsvinden, gaat dat maandag 12 juli aanstaande eindelijk wel lukken. Ik geef die dag op het terrein van de Universiteit van Tilburg drie lezingen, zie de toelichting hier onder. Ik nodig u van harte uit daarbij aanwezig te zijn.  

LEZING 1

De eerste lezing gaat over de Duitse tentoonstellingen Entartete Kunst en Entartete Musik.  
De nazi’s maakten het in de jaren 1933-1945 veel kunstenaars onmogelijk om te werken. Joodse kunstenaars waren bovendien hun leven niet meer zeker. Veel moderne beeldende kunst werd door de nazi’s als ‘entartet’, als ontaard en ongewenst beschouwd. Over die beeldende kunst maakten de aanhangers van Hitler in 1937 in München een grote tentoonstelling. Het was niet de eerste, maar wel de grootste en meest bekende tentoonstelling over dit onderwerp. Het werk van veel bekende, moderne beeldend kunstenaars werd slordig opgehangen en haastig neergezet. Op de muren van de tentoonstellingszalen werden spottende teksten gekalkt. In 1938 vond in Düsseldorf een soortgelijke tentoonstelling plaats, maar dan over ‘entartete’ muziek. De tentoonstellingen waren bedoeld om de ongewenste kunstenaars te schande te maken. Er kwamen miljoenen mensen op af. 

Wat was de aanleiding voor deze tentoonstellingen? Wie waren die ontaarde beeldend kunstenaars en componisten? Wat voor werk maakten zij? Op deze vragen krijgt u een antwoord tijdens deze lezing.

Tijdens de lezing hoort en ziet u een prachtig operafragment van Franz Schreker en een fantastisch Jiddisch lied. U ziet niet alleen werk van Otto Dix, maar ook van onder meer Franz Marc, Emil Nolde, Vincent van Gogh en Wassily Kandinsky.

LEZING 2

Voor de tweede lezing kunt u kiezen.
Ofwel ik bespreek ik de tentoonstelling Entartete Kunst und Musik die in 1938 in Londen georganiseerd werd. Daarbij werd het werk van de beeldend kunstenaars en componisten juist op een positieve manier behandeld. Er waren in Londen schilderijen te zien van o.a. Oskar Kokoschka, Max Liebermann, Paula Modersohn-Becker en Georg Grosz en er klonk muziek van Schönberg en van Kurt Weill. Dat en nog veel meer laat ik u zien en horen. 

Of ik vertel over het leven en werk van twee kunstenaars die slachtoffer werden van de nazi’s: de beeldend kunstenaar Chris Lebeau en de componist Viktor Ullmann.

Chris Lebeau was een vooraanstaand Art Nouveau kunstenaar. Tijdens de lezing laat ik veel van zijn werk zien en laat ik u kennis maken met enkele plaatsen in Nederland waar u zijn bijzondere werk kunt bewonderen. Hij schilderde bijvoorbeeld in een kerk niet alleen Jezus aan het kruis, maar ook Lenin en de twee anarchisten Sacco en Vanzetti. 
Chris Lebeau werd tijdens de tweede wereldoorlog (pas na enige tijd) opgepakt door de Duitsers omdat hij persoonsbewijzen vervalste. Hij zou in vrijheid gesteld worden wanneer hij zou beloven dat niet meer te doen. Principieel als hij was, beloofde hij dat niet en belandde hij in een concentratiekamp.

Viktor Ullmann was een joodse componist, die vanwege het joods zijn in Theresienstadt belandde. Hij was een van de drijvende krachten voor de muziekbeoefening in het concentratiekamp en schreef daar ook veel muziek, onder andere een opera waarin hij de draak steekt met Hitler. Daarvan hoort u enkele wondermooie, ontroerende fragmenten.  

LEZING 3

De derde lezing is een kunstenaarsportret van Mark Rothko, de kunstenaar waarbij zijn joodse achtergrond zijn leven en werk in zeer belangrijke mate zou bepalen. Als kind emigreerde hij met zijn ouders naar de VS.  De discriminatie van joden daar zorgde ervoor dat hij stopte met zijn studie aan een prestigieuze universiteit. De onuitsprekelijk gruwelijke gebeurtenissen in de tweede wereldoorlog maakten dat hij zijn eigen stijl vond waarmee hij wereldberoemd werd. Over zijn leven en zijn fascinerende zoektocht in zijn schilderkunst gaat deze lezing. U ziet prachtige afbeeldingen van zijn zeer divers werk en u hoort muziek van o.a. Mozart, de Rolling Stones en Feldman.

INSCHRIJVEN VOOR DE THEMADAG

Inschrijven voor de themadag kan via de website van HOVO Brabant: https://www.hovobrabant.nl/cursussen/1152-entartete-kunst
De themadag begint om 10.00 uur en duurt tot circa 15.45 uur.