Een kunstenaarsportret met muziek
Oskar Kokoschka (1886-1980) kende talloze componisten en musici persoonlijk. Arnold Schönberg, Alexander von Zemlinksy, Anton von Webern, Alban Berg, Michael Tippett, Igor Stravinsky, Pablo Casals, Sviatoslav Richter en Jehudi Menuhin zijn slechts enkele namen uit zijn muzikale vriendenkring. Ook ontwierp hij de decors en kostuums van enkele opera’s. Muziek was belangrijk in zijn leven en in zijn kunst, maar voor zijn kunst waren mensen nog belangrijker. Portretten vormen de kern van zijn oeuvre. Hij streefde het weergeven van het innerlijk van de mens, het karakter van de geportretteerde na. En dat deed hij op onnavolgbare wijze.
Kokoschka leefde in een periode waarin alles kantelde. Hij groeide op in Wenen. De Habsburgse monarchie zou verdwijnen, Oostenrijk werd een republiek na de eerste wereldoorlog. De industrialisatie gaf de samenleving een totaal ander aanzicht. Sigmund Freud, de Weense psychiater, zou voorgoed ons denken over ons bewustzijn veranderen. In de muziek verdween de tonaliteit en de fotografie zorgde ervoor dat beeldend kunstenaars niet langer de werkelijkheid hoefden uit te beelden. Een foto volstond daarvoor. Dat had tot gevolg dat de beeldende kunst zich tijdens het leven van Oskar Kokoschka af ging wenden van de figuratie en uiteidelijk helemaal abstract werd. Van dat laatste wilde Kokoschka niets weten. In de kunsten moest de wereld herkenbaar blijven, was zijn idee.
Hij vluchtte voor de nazi’s. Zijn kunst werd als ontaard betiteld door de volgelingen van Hitler en te schande gemaakt tijdens de tentoonstellingen Entartete Kunst die de nazi’s in 1937 organiseerden. Het werk dat daarna niet aan het buitenland verkocht werd, werd verbrand. Oskar Kokoschka reageerde erop door middel van een zelfportret waarop hij zichzelf als ‘ontaarde kunstenaar’ weergaf. Tijdens de tweede wereldoorlog schilderde hij allegorische werken waarin hij fulmineerde tegen de geringe weerstand die de geallieerden aanvankelijk boden tegen de nazi’s.
Zijn liefdesleven kende een tumultueuze affaire met dè femme fatale van Wenen, Alma Mahler. Prachtige schilderijen waren het resultaat. Later in zijn leven vond hij rust en steun bij een vrouw met wie hij de rest van zijn leven zou delen.
Als kunstenaar was hij veelzijdig: hij tekende, schilderde, maakte litho’s, ontwierp decors en kostuums, illustreerde boeken èn schreef maar liefst vijf toneelstukken. Zijn lange leven lang bleef hij productief. Hij had succes. Zijn portretten van mensen en van dieren werden wereldberoemd en zijn nog altijd zeer geliefd.
Geïnteresseerd in deze lezing met bijpassende muziek? Neem dan contact met mij op.
Afbeelding: Oskar Kokoschka (1886-1980), Saul en David, 1966.