Lezing over Entartete (ontaarde, ongewenste) beeldende kunst en muziek in nazi-Duitsland en kunstenaarsportretten. 

Vanwege 75 jaar vrijheid in Nederland zou ik op 4 april jongstleden in Delft een lezing geven over Entartete Kunst. De Corona-crisis maakte dat onmogelijk, maar deze zomer geef ik via HOVO Utrecht en via HOVO Brabant digitaal lezingen over dit onderwerp. Alle praktische gegevens vindt u onder in deze nieuwsbrief. 

LEZING 1

De eerste lezing gaat over de Duitse tentoonstellingen Entartete Kunst en Entartete Musik.  
De nazi’s maakten het in de jaren 1933-1945 veel kunstenaars onmogelijk om te werken. Joodse kunstenaars waren bovendien hun leven niet meer zeker. Veel moderne beeldende kunst werd door de nazi’s als ‘entartet’, als ontaard en ongewenst beschouwd. Over die beeldende kunst maakten de aanhangers van Hitler in 1937 in München een grote tentoonstelling. Het was niet de eerste, maar wel de grootste en meest bekende tentoonstelling over dit onderwerp. Het werk van veel bekende, moderne beeldend kunstenaars werd slordig opgehangen en haastig neergezet. Op de muren van de tentoonstellingszalen werden spottende teksten gekalkt. In 1938 vond in Düsseldorf een soortgelijke tentoonstelling plaats, maar dan over ‘entartete’ muziek. De tentoonstellingen waren bedoeld om de ongewenste kunstenaars te schande te maken. Er kwamen miljoenen mensen op af. 

Wat was de aanleiding voor deze tentoonstellingen? Wie waren die ontaarde beeldend kunstenaars en componisten? Wat voor werk maakten zij? Op deze vragen krijgt u een antwoord tijdens deze lezing.

Tijdens de lezing hoort en ziet u een prachtig operafragment van Franz Schreker en een fantastisch Jiddisch lied. U ziet niet alleen werk van Otto Dix, maar ook van onder meer Franz Marc, Emil Nolde, Vincent van Gogh en Wassily Kandinsky.

LEZING 2

Tijdens de tweede lezing bespreek ik de tentoonstelling Entartete Kunst und Musik die in 1938 in Londen georganiseerd werd. Daarbij werd het werk van de beeldend kunstenaars en componisten juist op een positieve manier behandeld. Er waren in Londen schilderijen te zien van o.a. Oskar Kokoschka, Max Liebermann, Paula Modersohn-Becker en Georg Grosz en er klonk muziek van Schönberg en van Kurt Weill. Dat en nog veel meer laat ik u zien en horen. 

In de tweede helft van de lezing vertel ik over het leven en werk van twee kunstenaars die slachtoffer werden van de nazi’s: de beeldend kunstenaar Chris Lebeau en de componist Viktor Ullmann.

Chris Lebeau was een vooraanstaand Art Nouveau kunstenaar. Tijdens de lezing laat ik veel van zijn werk zien en laat ik u kennis maken met enkele plaatsen in Nederland waar u zijn bijzondere werk kunt bewonderen. Hij schilderde bijvoorbeeld in een kerk niet alleen Jezus aan het kruis, maar ook Lenin en de twee anarchisten Sacco en Vanzetti. 
Chris Lebeau werd tijdens de tweede wereldoorlog (pas na enige tijd) opgepakt door de Duitsers omdat hij persoonsbewijzen vervalste. Hij zou in vrijheid gesteld worden wanneer hij zou beloven dat niet meer te doen. Principieel als hij was, beloofde hij dat niet en belandde hij in een concentratiekamp.

Viktor Ullmann was een joodse componist, die vanwege het joods zijn Theresienstadt belandde. Hij was een van de drijvende krachten voor de muziekbeoefening in het concentratiekamp en schreef daar ook veel muziek, onder andere een opera waarin hij de draak steekt met Hitler. Daarvan hoort u enkele wondermooie, ontroerende fragmenten.  

LEZING 3

De derde lezing is een kunstenaarsportret van Mark Rothko, de kunstenaar waarbij zijn joodse achtergrond zijn leven en werk in zeer belangrijke mate zou bepalen. Als kind emigreerde hij met zijn ouders naar de VS.  De discriminatie van joden daar zorgde ervoor dat hij stopte met zijn studie aan een prestigieuze universiteit. De onuitsprekelijk gruwelijke gebeurtenissen in de tweede wereldoorlog maakten dat hij zijn eigen stijl vond waarmee hij wereldberoemd werd. Over zijn leven en zijn fascinerende zoektocht in zijn schilderkunst gaat deze lezing. U ziet prachtige afbeeldingen van zijn, zeer divers werk en u hoort muziek van o.a. Mozart, de Rolling Stones en Feldman.

INSCHRIJVEN VOOR DE DIGITALE LEZINGEN

Via HOVO Brabant kunt u lezing 1, 2 en 3 volgen. Deze vinden plaats op 8, 9 en 10 juli vanaf 10.00 uur en duren twee maal drie kwartier. U kunt zich via de website van HOVO Brabant inschrijven: https://www.hovobrabant.nl/cursussen/1043-entartete-kunst-online-college-via-zoom.

Via HOVO Utrecht kunt u lezing 1 en 2 volgen. Deze vinden plaats op 20 en 27 juli, vanaf 11.00 uur en duren twee maal drie kwartier. De lezingen maken deel uit van een serie van drie. In de eerste lezing wordt een nieuwe roman over de tweede wereldoorlog in Nederland besproken. U kunt zich via de website van HOVO Utrecht inschrijven:  https://www.hovoutrecht.nl/cursus/75-jaar-vrijheid-in-literatuur-en-kunst/.

De lezingen worden via het programma Zoom gegeven. HOVO Utrecht en HOVO Brabant zorgen voor de technische ondersteuning. U krijgt via hen instructies hoe u eenvoudig in kunt loggen voor de lezingen. 

_{Afbeeldingen: Aankondigingen van tentoonstellingen Entartete Kunst en Entartete Musik en Mark Rothko in zijn atelier in New York.} 

Een lezing met muziek over het leven en werk van Claude Monet

Wereldberoemd heeft Claude Monet ze gemaakt, de waterlelies. Hij schilderde er veel, op zeer grote doeken. Miljoenen bezoekers bekijken ze elk jaar in de Orangerie in Parijs. Ook zijn huis en zijn tuin in Giverny zijn jaarlijks goed voor een bezoek van 600.000 mensen. De maker van al dit moois verdient dan ook een prachtige lezing waarin veel te genieten valt.  

Monet was een rijk man toen hij op 5 december 1926 overleed. Hij bezat niet alleen dat prachtige huis en dito tuin in Giverny, hij had ook een flink wagenpark en vier atelierboten. Met die atelierboten voer hij decennialang op de Seine om daar schilderijen te maken van het water en het omringende landschap: betoverend mooie landschappen. Monet was dol op water. Hij groeide op in Le Havre, in Normandië en zou vaak aan zee terugkomen om er de prachtigste doeken te schilderen.

Al van jongs af aan was Claude Monet vastbesloten om schilder te worden. Hij ging naar Parijs om daar te studeren en ontmoette er vele andere schilders, componisten, musici en schrijvers. Met een aantal van hen werd hij bevriend. Ze hielpen elkaar zo goed mogelijk door de moeilijke, armoedige periodes in het begin van hun carrières. Ze organiseerden samen tentoonstellingen, buiten de officiële jaarlijkse Parijse Salon om. Daar presenteerde Claude Monet zijn Impression. Soleil Levant, een impressie van een zonsopgang, die naam gaf aan de schilderstijl die de jonge kunstenaars hanteerden: het impressionisme was geboren.

Monet was een familieman. Toen zijn eerste vrouw op jonge leeftijd overleed, bleef hij achter met twee kleine kinderen. Hij woonde in die tijd bij het echtpaar Hoschedé, dat maar liefst zes kinderen had. Alice Hoschedé en Claude Monet kregen een relatie en zo kwam het dat ze samen met acht kinderen uiteindelijk in Giverny gingen wonen. Het was een druk en liefdevol, samengesteld gezin. Het weerhield Monet er niet van veel te produceren. Hij was zijn leven lang een harde werker.

Vanaf circa 1890 zou hij alleen nog series maken, de waterlelie schilderijen, maar ook de kathedraal van Rouen en hooimijten zoals deze.  

Dat bleef hij tot op hoge leeftijd doen. Zelfs toen hij bijna niets meer zag.

In deze lezing gaat u veel van zijn werk zien, maar ook muziek horen. Natuurlijk muziek van de ‘impressionist’ Claude Debussy, maar ook van tijdgenoten als Gabriel Fauré. U hoort verder onder meer een drinklied uit een opera van Verdi en prachtige pianomuziek van een Amerikaanse, impressionistische componist.

Op zaterdag 30 november 2019 neem ik u tijdens de lezing als het ware mee naar de bijzondere tuinen en de leefwereld van Claude Monet. De lezing begint om 15.00 uur en vindt plaats in het Meisjeshuis, Oude Delft 112, 2611 CG te Delft. Het Meisjeshuis bevindt zich hartje binnenstad Delft, op loopafstand van het centraal station en vlakbij twee grote parkeergarages (Phoenix en Prinsenhof). De lezing duurt twee maal drie kwartier, met een korte pauze ertussen en is een aanvulling op de gelijknamige tentoonstelling die tot en met 2 februari 2020 te zien is in het Kunstmuseum in Den Haag (voormalig Gemeentemuseum Den Haag). 

De toegangsprijs is vijftien euro, te betalen aan de kassa. Reserveren is gewenst. Dat kan via onderstaand formulier.

_{Afbeeldingen: Claude Monet (1840-1926), Waterlelies, 1906; Hooimijt, 1890/1.}